Οι διεργασίες που προηγήθηκαν της εξέγερσης του Νοέμβρη του ‘73 Print
Sunday, 13 November 2011 00:00
There are no translations available.

polytexneio 73 small‘... Η νέα γενιά με τ' άοπλα χέρια, έφτυσε κατά πρόσωπο τους αποσυνάγωγους, άναψε το δαυλό του ενθουσιασμού και άνοιξε το δρόμο να περάσουν οι αμάθητοι και διστακτικοί, το δρόμο που οδηγούσε στην Ελευθερία...', [Εισαγγελέας Ν. Γανώσης, κατά την αγόρευσή του στην πρώτη δίκη (1975) κατά των δικτατόρων για το αιματοκύλισμα της 17ης Νοέμβρη '73].

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη του 1973 δεν ήταν τυχαίο και αυθύπαρκτο γεγονός. Ήταν η κορύφωση του αντιδικτατορικού αγώνα του λαϊκού μαζικού κινήματος που πέρασε πολλές φάσεις από την επικράτηση του πραξικοπήματος έως και την ώρα που φοιτητές και εργαζόμενοι αποφάσισαν να συσπειρωθούν γύρω από την κατάληψη του Πολυτεχνείου...

21/4/1967: Μια ομάδα στρατιωτικών καταλαμβάνει την εξουσία πραξικοπηματικά, συλλαμβάνει την πολιτική ηγεσία (τον Πρωθυπουργό Κανελλόπουλο κλπ) και τις πολιτικές προσωπικότητες της χώρας (Γ. Παπανδρέου, Γ. Μαύρο κλπ) καταπατά όλες τις δημοκρατικές κατακτήσεις του λαού με ‘δικαιολογία' να σώσει τη χώρα από τον ‘κομμουνιστικό κίνδυνο' που την απειλούσε όπως χαρακτηριστικά επαναλάμβανε στις ομιλίες του ο δικτάτορας Παπαδόπουλος. Την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν 8.270 άτομα. Ο Ελληνικός λαός όμως δεν βολεύεται. Αντιδρά, αποσπασματικά, αλλά αντιδρά. Οι χιλιάδες συλλήψεις, τα βασανιστήρια και οι εκτοπίσεις-εξορίες που έφτασαν γρήγορα τις 13177 (Λέρος, Γυάρος), η δράση του Παναγούλη, οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης στο εξωτερικό, μαρτυρούν το συνεχή αγώνα.

Στις αρχές Μαϊου 1967 η ΕΟΚ αποφασίζει τη διακοπή της συνδεσής της με την Ελλάδα λόγω της επιβολής της δικτατορίας.

3/11/1968: Κηδεία του Γ. Παπανδρέου, ο οποίος τελούσε υπό περιορισμό στην κατοικία του. Συρρέουν χιλιάδες λαού και μετρέπεται στην πρώτη αντιχουντική μαζική διαδήλωση που καταπνίγεται με εκατοντάδες συλλήψεις.

28/3/1969: Μεταδίδεται από το ΒΒC αλλά και γαλλικά και γερμανικά ραδιόφωνα η δήλωση του Νομπελίστα ποιητή αλλά και διπλωμάτη Γ. Σεφέρη: ‘Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου' που την έκανε, ενώ ήταν στην Ελλάδα γιατί δεν ήθελε με κανένα τρόπο να του απαγορευθεί η είσοδος στη χώρα. Το καθεστώς επιχειρώντας να ανταπαντήσει δημοσιεύει τη δήλωση στον εγχώριο Τύπο και οι εφημερίδες γίνονται ανάρπαστες σε όλη την επικράτεια. Ο Σεφέρης παύτηκε από πρέσβης επί τιμή, ενώ του απαγορεύτηκε και να κάνει χρήση του διπλωματικού του διαβατηρίου.

12/12/1969: Το απριλιανό καθεστώς αποβάλλεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Τύπος είναι φυσικά υπό ‘προληπτική λογοκρισία'. Το 1970 θεσπίζεται ένας δρακόντειος νόμος που απαγορεύει τη δημοσίευση οποιουδήποτε αρνητικού προς το καθεστώς δημοσιεύματος. Η Ελληνική κοινωνία ενεργεί με ευστοχία. Τα βιβλιοπωλεία κατακλύζονται από εκδόσεις που υμνούν τη Δημοκρατία της Αρχαίας Αθήνας και από μεταφράσεις Αρχαίων Κλασσικών. Οι Έλληνες διανοούμενοι γράφουν πλέον με σαφείς υπαινιγμούς.

22/9/1971: Γίνεται η κηδεία του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, στην Αθήνα. Χιλιάδες λαού συγκεντρώθηκαν για να συνοδεύσουν τον μεγάλο λογοτέχνη στην τελευταία του κατοικία, συγκέντρωση η οποία τελικά εξελίσσεται σε αντιδικτατορική διαδήλωση, με νέους, φοιτητές και μαθητές.

Στις αρχές του 1972 αρχίζει η αυτό-οργάνωση των πρώτων μαζικών αντιδικτατορικών ομάδων. Δημιουργούνται οι πρώτες φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα, από δημοκράτες φοιτητές, κατά σχολές. Στην αρχή η δράση τους είναι νομότυπη, ζητούν να γίνουν εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους που μέχρι τότε είχαν Διοικητικά Συμβούλια ορισμένα από την Ασφάλεια.

Το Μάρτη του 1972 πραγματοποιείται το Διασχολικό Συντονιστικό και ο αγώνας περνά σε πιο τολμηρές μορφές.

21/4/1972: Μαζική διαδήλωση φοιτητών στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου στην Αθήνα. Ακολουθεί φαινομενική ηρεμία ως το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοέμβρη όπου το φοιτητικό κίνημα αναζωπυρώνεται. Οι φοιτητικές επιτροπές εκλέγονται τώρα από τις Γενικές Συνελεύσεις. Διαδηλώσεις. Κατάληψη στη Σχολή Υπομηχανικών. Στο μεταξύ και ο υπόλοιπος λαός δεν μένει με σταυρωμένα χέρια: οικοδόμοι, λιμενεργάτες, εμποροϋπάλληλοι, οδηγοί τρόλλεϋ κατεβαίνουν στους δρόμους.

Το 1973 βρίσκει το λαό στο πόδι.Οι φοιτητές απεργούν.

20/1/1973: Αναστάτωση επικρατεί στο Πολυτεχνείο λόγω της λειτουργίας των ξενόγλωσσων πανεπιστημίων και του χουντικού καταστατικού χάρτη της παιδείας. Όλες οι σχολές προσχωρούν στην απεργία. Στις διαδηλώσεις η αστυνομία καταπατά το άσυλο.

12/2/1973: Το καθεστώς επιστρατεύει τους φοιτητές που συνεχίζουν την απεργία (Νόμος 1347). Επικρατεί αναβρασμός. Τις επόμενες μέρες επιστρατεύονται 97 φοιτητές.

14/2/1973: Με το σύνθημα ‘Κάτω ο 1347' οι φοιτητές ξεσηκώνονται. Χώρος συγκέντρωσης το Πολυτεχνείο. Η αστυνομία παραβιάζει το Άσυλο σε ώρα συνεδρίασης της Συγκλήτου και συγκέντρωσης των σπουδαστών και κάνει συλλήψεις. Επιστρατεύονται άλλοι 11 φοιτητές που συλλήφθηκαν και οι οποίοι παραπέμπονται σε δίκη για ‘περιύβριση αρχής'.

16/2/1973: Δίκη των 11 φοιτητών. Η Σύγκλητος του Ε.Μ. Πολυτεχνείου παραιτείται. Πολιτικοί, πνευματικοί άνθρωποι, ακόμη και στρατηγοί εν αποστρατεία σπεύδουν να υπερασπιστούν τους φοιτητές. Οι 8 καταδικάστηκαν από την ‘πειθαρχημένη' δικαιοσύνη. Για να αντιμετωπισθεί αυτή η τακτική, οι επιτροπές στελεχώνονται από γυναίκες. Οι επιστρατευμένοι φοιτητές στρατεύονται και διακόπτουν αναγκαστικά τις σπουδές τους.

21/2/1973: Κατάληψη από τους φοιτητές στη Νομική, όπου παραμένουν όλη τη νύχτα. Μια ελεύθερη φωνή στο κέντρο της Αθήνας. Αναβρασμός και στην επαρχία. Τα πλήθη περνούσαν και ξαναπερνούσαν κάτω από τη Νομική Σχολή για να πάρουν ανάσες ‘Ελευθερίας' από τα εξεγερμένα παιδιά. Το κτίριο εκκενώνεται από τις αστυνομικές δυνάμεις την επόμενη μέρα με πολλές συλλήψεις.

20/3/1973: Νέα συγκέντρωση στη Νομική. Κηρύσσεται Πανφοιτητική απεργία μετά από νέες βιαιότητες της αστυνομίας.

Κατά την επέτειο του πραξικοπήματος τον Απρίλιο του 1967 και την Πρωτομαγιά πραγματοποιούνται αντιφασιστικές διαδηλώσεις σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Η απόπειρα κινήματος στο Ναυτικό στις 24 Μάη του 1973 παρόλο που απέτυχε είχε συγκλονιστική απήχηση μέσα και έξω από την Ελλάδα. Το καθεστώς κάτω από την πίεση της λαϊκής οργής τρέφεται σε αναζήτηση δήθεν πολιτικών λύσεων αποκοιμίσματος. Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος υπόσχεται ελεύθερες εκλογές για τις 6/11/1973. Ονομάζει τον εαυτό του ‘Πρόεδρο της Δημοκρατίας' και τον Μαρκεζίνη ‘Πρωθυπουργό'. Κανείς δεν πείθεται αφού εξακολουθούν οι συλλήψεις και οι εκτοπίσεις.

28/10/1973: Ο λαός επαναλαμβάνει το ΟΧΙ στο φασισμό, διαδηλώνοντας.

Τι πρώτες μέρες του Νοέμβρη του 1973 ανακοινώνεται στους φοιτητές ότι θα γίνουν εκλογές στους συλλόγους το Φλεβάρη του 1974, αφού αναδειχτεί ‘Συμβουλευτική Επιτροπή' με ‘εφορευτικές' επιτροπές από ορισμένους αριστούχους. Θέλουν να έχουν το φοιτητικό κίνημα υπό παρακολούθηση.

4/11/1973: Το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου είναι αφορμή μαζικής συγκέντρωσης και δυναμικής αντιπαράθεσης με την αστυνομία. Απολογισμός: 60 τραυματισμοί και 17 συλλήψεις. Οι εκλογές βέβαια έμειναν στα χαρτιά.

8/11/1973: Δίκη των συλληφθέντων για τα επεισόδια της 4ης Νοεμβρίου 1973. Πολιτικές προσωπικότητες καταθέτουν: ‘Σύστημα κρατικής εξουσίας κατέστει πλέον η βία. Τα πλήθη προεκλήθησαν' [Π. Κανελόπουλος].

13/11/1973: Επισκέπτεται το Πολυτεχνείον ο τότε Υπουργός Παιδείας και Κυβερνήσεως Παναγιώτης Σιφναίος, για να πείσει για τις ‘αγαθές προθέσεις' του και να κατευνάσει τα αιτ΄ματα των φοιτητών για φοιτητικές εκλογές. Απέρχεται χωρίς αποτέλεσμα.

14/11/1973, Τετάρτη: Οι φοιτητές στις Γενικές Συνελεύσεις στο Πολυτεχνείο, στη Νομική και στην Ιατρική. Οι φοιτητές αξιώνουν να γίνουν σύντομα οι φοιτητικές εκλογές και με εφορευτικές που θα καθορίζονταν με δημοκρατικές διαδικασίες. Ξεκινά αποχή στο Πολυτεχνείο, Νομική, Ιατρική με χρονικό ορίζοντα ως τις 19 Νοεμβρίου. Ζητούν ακόμα εκδημοκρατισμό των Πανεπιστημίων, απόλυση των επιστρατευμένων συναδέλφων τους, 15% για την παιδεία. Η αστυνομία κάνει αισθητή την παρουσία της στο Πολυτεχνείο. Η είδηση αυτή κάνει τους φοιτητές της κατάληψης της Νομικής να διαδηλώσουν προς το Πολυτεχνείο. Στο Πολυτεχνείο οι συνελεύσεις τελειώνουν αλλά, κανείς δεν φεύγει. Διαμορφώνονται τα πρώτα συνθήματα ‘Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία', ‘15% για την Παιδεία', ‘Κάτω η Χούντα', ‘Έξω οι Αμερικάνοι'. Η αστυνομία κίνησε το μηχανισμό της: Πολιόρκησε το Πολυτεχνείο. Εντωμεταξύ, μέσα στο Πολυτεχνείο γίνονταν συνελεύσεις των φοιτητών κατά σχολή. Οι πρώτες επιγραφές εμφανίστηκαν λίγο μετά το μεσημέρι στα κιγκλιδώματα του Πολυτεχνείου. Δίπλα από την πύλη στην πρόσοψή του: ‘Κάτω η Χούντα', ‘Ζήτω η Δημοκρατία' ‘Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία'. Αυτά τα συνθήματα αποτελούσαν τον καταστατικό χάρτη της εξέγερσης. Το μήνυμα της εξέγερσης απλώθηκε σε λίγες ώρες σε όλη την Αθήνα. Ο κόσμος έτρεχε στο Πολυτεχνείο να ενώσει τη φωνή του μαζί με τους φοιτητές. Η αστυνομία μάταια προσπαθούσε να εμποδίσει την προσέλευση του κόσμου στο Πολυτεχνείο. Στις 5μ.μ. πραγματοποιείται μαζική συγκέντρωση φοιτητών. Γύρω στις 6μ.μ. πραγματοποιείται εκτός του Πολυτεχνείου και επί των οδών Πατησίων και Στουρνάρα συνάντηση του Πρύτανη του Πολυτεχνείου Κωνοφάγου μετά του τότε Αστυνομικού Διευθυντή Αθηνών, παρισταμένου εκπροσώπου της Εισαγγελικής Αρχής και ζητείται άδεια του πρύτανη για είσοδο των αστυνομικών δυνάμεων εντός του ασύλου προς εκδίωξη των σπουδαστών. Ο πρύτανης όμως αρνείται κατηγορηματικώς, διερμηνεύων και την ομόφωνον και ομόρρυθμον γνώμην της Συγκλήτου και του Συλλόγου των καθηγητών του Πολυτεχνείου. Στις 7μ.μ. αποφασίζεται από τους φοιτητές κατάληψη. Εκλέγεται η πρώτη Συντονιστική με 24 μέλη (22 φοιτητές και 2 εργάτες). Αρχίζει η οργάνωση του κινήματος. Οι πόρτες έκλεισαν. Περίπου 3000 φοιτητές είναι μέσα στο Πολυτεχνείο. όμως συρρέει γύρω από το Πολυτεχνείο και μένει έως αργά αγνοώντας την απαγόρευση κυκλοφορίας.

15/11/1973, Πέμπτη, 5μ.μ.: Αρχίζει να εκπέμπει ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του Πολυτεχνείου, στους 1050 χιλιόκυκλους, αρχ΄ζουν παράσυτα φτιάχνουν λυχνίες και κεραία και δυναμώνει το σήμα: 'Εδώ Πολυτεχνείο. Εδώ Πολυτεχνείο. Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων'. Τρεις φωνές φοιτητών εναλλάσσονταν. Τα συνθήματα που μεταδίδονται είχαν εγκριθεί από τη Συντονιστική Επιτροπή. Την τεχνική υποστήριξη του πομπού είχε αναλάβει φοιτητής της Σχολής Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ. Οι φοιτητές τυπώνουν προκηρύξεις στον Πολύγραφο του Πολυτεχνείου και οργανώνουν τη ζωή τους: τροφοδοσία από ότι τους προσφέρει ο κόσμος, υποτυπώδες φαρμακείο κλπ.

Η Αθήνα συντονίζεται με το σταθμό του Πολυτεχνείου και ελπίζει. Η λειτουργία του σταθμού κινητοποίησε τον κόσμο στην Αθήνα, στην περιφέρεια αλλά και στο εξωτερικό. ‘Τη λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού δεν την είχαμε καθόλου σκεφτεί' σχολίασαν με έκπληξη οι πρωτεργάτες του Μάη του '68 στο Παρίσι. Ο πομπός του Πολυτεχνείου λειτούργησε 34 ώρες έως τη στιγμή της εισβολής του τανκ.

Ο λαός της Αθήνας συγκεντρώνεται γαι δεύτερη μέρα γύρω από το Πολυτεχνείο και το κέντρο της Αθήνας δονείται από τα συνθήματα ‘Απόψε πεθαίνει ο Φασισμός' και ‘Κάτω η Χούντα' των φοιτητών αλλά και από συγκρούσεις με την αστυνομία. Πολλοί καταφέρνουν να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό και φτάνουν στο Πολυτεχνείο, όπου πραγματοποιείται μεγάλη Εργατική Συνέλευση στο κτίριο Γκίνη, από την οποία βγαίνει διακήρυξη για Γενική Απεργία και συμμετοχή στην Κατάληψη.

16/11/1973, Παρασκεύη: Το Πολυτεχνείο είναι πια κέντρο αντίστασης κατά της χούντας. Συγκέντρωση οικοδόμων πραγματοποιείται στην Ομόνοια, ενώ μεγάλη μαθητική διαδήλωση μπαίνει στο Πολυτεχνείο. Οι Μεγαρίτες που αντιδρούσαν στις απαλλοτριώσεις φτάνουν με τρακτέρ στην οδό Στουρνάρα και στηρίζουν την κατάληψη. Η ελεύθερες φωνές του σταθμού του Πολυτεχνείου μεταδίδουν τον αγωνιστικό παλμό σε όλη την Αθήνα, χιλιάδες διαδηλωτές φτάνουν στο Πολυτεχνείο. Η Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης δίνει στους δημοσιογράφους ανακοίνωση με την οποία καλεί τους φοιτητές και όλο το λαό της Αθήνας να πάει στο Πολυτεχνείο και να αγωνιστεί για δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία:

‘Οι φοιτητές από όλες τις σχολές στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος συνειδητοποιήσαμε, πως τα προβλήματά μας, σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος, δεν λύνονται, χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής καταστάσεως.

Αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα οι φοιτητές και οι Έλληνες εργαζόμενοι, που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο ξεκαθαρίζουν τις θέσεις τους και καλούν τον ελληνικό λαό να συσπειρωθεί γύρω τους και ν' αγωνιστεί μαζί τους ως την τελική νίκη.
1. Πρωταρχική, προϋπόθεση για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας.
2. Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα, που χρόνια στήριζαν την τυραννία στη χώρα μας.

Η πλατιά κινητοποίηση του ελληνικού λαού και η εκδήλωση συμπαράστασης απ' όλες τις γωνιές της Ελλάδος είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους επεχείρησαν να μας δυσφημήσουν.

Ελληνικέ λαέ, ο αγώνας γύρω από τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία σήμερα συνίσταται στις άμεσες μαζικές διεκδικήσεις, στα οικονομικά, επαγγελματικά και κοινωνικά του προβλήματα με απεργιακούς αγώνες, με μαζικές κινητοποιήσεις, με συλλαλητήρια, με προοπτική τη γενική απεργία για την ανατροπή της δικτατορίας.

Η παρουσία μας εδώ αποτελεί κέντρο συσπείρωσης, κινητοποίησης μαζικοποίησης του λαϊκού αγώνα.

Όλοι ενωμένοι στον αγώνα για τη δημοκρατία και την εθνική ανεξαρτησία.'

Πράγματι, ο κόσμος ανταποκρίθηκε και το τρίτο βράδυ, είχαν συγκεντρωθεί περί τις 100.000 κόσμος γύρω από το Πολυτεχνείο διαδηλώνοντας ειρηνικά. Το δικτατορικό καθεστώς φοβάται, προσβλέπει στα όπλα για τη διατήρηση της εξουσίας του: Η αστυνομία κτυπά με δακρυγόνα και κατεβάζει στους δρόμους τα τεθωρακισμένα. Περικυκλώνει το Πολυτεχνείο. Τοποθετεί ακροβολιστές στα γειτονικά κτίρια. Αιματηρές συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας. Οι διαδηλωτές πολιορκούν το βράδυ το Υπ. Δημόσιας Τάξης, αλλά απωθούνται από την αστυνομία. Συλλαμβάνονται όσοι κυκλοφορούν γύρω από το Πολυτεχνείο. Η αστυνομία, πρώτη αυτή πριν το στρατό, χτυπά φοιτητές και πολίτες με τις σφαίρες ‘ντουμ-ντουμ' που μόνο αυτή χρησιμοποιούσε στα όπλα της.

Η Αθήνα ερημώνει ... Οι φοιτητές συγκεντρώνονται στο προαύλιο του Πολυτεχνείου. Τα δακρυγόνα κάνουν την ατμόσφαιρα αποπνικτική. Από το σταθμό καλούν για φιάλες οξυγόνου και ασθενοφόρα.. Η Συντονιστική αποφασίζει ‘Παραμένουμε στο Πολυτεχνείο όσο αυτό γίνεται προωθητικός παράγοντας τους λαϊκού κινήματος'. Η αστυνομία ήθελε να επέμβει στο Πολυτεχνείο. Η Σύγκλητος αντιδρά αξιώνοντας σεβασμό στο ακαδημαϊκό άσυλο: ‘Να μην καταλυθεί με κανένα τρόπο το άσυλο' διαμηνύει στον ‘υπουργό Παιδείας'. Όμως το καθεστώς ήταν αποφασισμένο και καθώς η αστυνομία δεν μπορούσε να κερδίσει τη μάχη κλήθηκαν στο Πολυτεχνείο τρεις μοίρες λοκατζήδες και τανκς.

17/11/1973, Σάββατο, 1:30πμ: Οι λοκατζήδες συγκεντρώθηκαν στο Σταθμό Λαρίσης εκεί έφτασε και μια μοίρα αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη. Από εκεί πήγαν στο Πολυτεχνείο και έλαβαν θέσεις γύρω από αυτό. Τα τανκς κατέβηκαν από το Γουδί και περικύκλωσαν το Πολυτεχνείο, ένα σε κάθε πύλη με τους προβολείς αναμμένους τις κάνες στραμμένες προς τους φοιτητές. Η ώρα ήταν 2 μετά τα μεσάνυχτα, το σκοτάδι θα σκέπαζε τα εγκλήματα της χούντας. Οι φοιτητές φώναζαν ‘Είμαστε άοπλοι'. Το καθεστώς το γνώριζε καθώς πράκτορες είχαν εισχωρήσει στο Πολυτεχνείο, αλλά ήθελε να σβήσει αυτή την εστία της εξέγερσης. Τα φώτα στις γύρω πολυκατοικίες παραμένουν σβηστά ... και αυτό θα στοιχειώνει τα χρόνια της μεταπολίτευσης.

Οι φοιτητές ένιωθαν ότι το σκηνικό είχε στηθεί, θα επακολουθούσε αιματοχυσία. Επιδιώκουν διαπραγματεύσεις: Δύο φοιτητές με ‘λευκή σημαία' πλησιάζουν και προτείνουν στις δυνάμεις εφόδου:
Να μην γίνει καμία ενέργεια πριν από το πρωί.
Να απομακρυνθεί η αστυνομία.
Όταν ξημέρωνε να γινόταν ειρηνική αποχώρηση από το Πολυτεχνείο, παρουσία εκπροσώπων της Εισαγγελικής Αρχής, της Εκκλησίας, του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και του Διπλωματικού Σώματος.

Οι επικεφαλείς δεν δέχτηκαν το διάλογο. Απέρριψαν και το αίτημα να ελευθερωθεί μια πύλη να φύγουν οι φοιτητές, δεν έδωσαν ούτε 20 λεπτά για να γίνουν διαπραγματεύσεις. Οι δύο φοιτητές με τη ‘λευκή σημαία' οδηγήθηκαν βίαια στην κλούβα της αστυνομίας και ο στρατός πήρε θέση για την επέμβαση. Το προαύλιο του Πολυτεχνείου είναι γεμάτο φοιτητές που φωνάζουν ‘Είμαστε άοπλοι' ‘Λαέ, απόψε σκοτώνουν τα παιδιά σου', ‘Πώς είναι δυνατόν να κοιμηθείς; Πώς είναι δυνατόν να κοιμηθείς όταν τα τανκς έχουν στηθεί μπροστά στην πόρτα του Πολυτεχνείου και σημαδεύουν τα παιδιά σου;' από τον εκφωνητή του σταθμού ακούγεται ο Εθνικός Ύμνος, με κάθε λέξη να παίρνει την πρωταρχική της έννοια, όπως την ήθελε ο ποιητής ...

Στις 3:10πμ το τανκ έριξε την πύλη της Πατησίων και το προσωπείο της χούντας έπεσε...

Απέναντι από το Πολυτεχνείο, ο Ολλανδός δημοσιογράφος και οπερατέρ Albert Coerant, που βρίσκεται παράνομα στην Ελλάδα μέσω Κύπρου και τις τελευταίες μέρες κατέγραφε στο φιλμ του, την ηρωική εξέγερση των νέων, είναι και εκείνο το βράδυ κολλημένος στο φακό και τραβάει τη βάρβαρη επίθεση του καθεστώτος. Τις επόμενες μέρες αυτό το φιλμ θα ταξιδέψει στην Ευρώπη και θα σώσει την τιμή των Ελλήνων: Ναι, οι Έλληνες δεν ξέχασαν να αντιστέκονται...

Ο Ολλανδός ανταποκριτής παραχώρησε το μοναδικό αυτό ντοκουμέντο χωρίς να κρατήσει δικαίωμα στο ελληνικό κοινό. Τον Ιούλιο του 1974 συνελήφθη ξανά από την Αστυνομία αλλά αυτή τη φορά δεν χρειάστηκε να φύγει από τη χώρα αφού το καθεστώς την επόμενη μέρα από τη σύλληψή του κατέρρευσε. Αξίζει να αναφερθεί και ο φωτογράφος Αριστοτέλη Σαρρηκώστας, συνεργάτης τότε του Associated Press, που με κίνδυνο της ζωής του αποθανάτισε στη φωτογραφική του μηχανή την ηρωική και τραγική σκηνή της εισόδου του τανκ της Δικτατορίας στο Πολυτεχνείο, φωτογραφία που και αυτή έκανε το γύρο του κόσμου.

Πίσω από την πύλη οι φοιτητές είχαν βάλει την πρυτανική μερεντές για να μην ανοίγουν οι πύλες. Το τανκ φτάνει ως την πύλη και την σπρώχνει δυνατά, εκεί, κάνει λίγο πίσω, να πάρει φόρα να περάσει την μερσεντές και αυτό έδωσε λίγο χρόνο σε αρκετούς φοιτητές να υποχωρήσουν προς το εσωτερικό, όμως όσοι ήταν ανεβασμένοι στην πύλη ήταν οι πρώτοι τραυματίες. Το τανκ προχωρά ως το κτίριο Αβέρωφ. Αστυνομία και στρατός μπαίνει πίσω από το τανκ και ωμή βία επικράτησε στο χώρο του Πανεπιστημιακού Ασύλου σε βάρος των φοιτητών : τραυματίες, συλλήψεις ... Όταν έπεσε η πύλη όσοι δεν είχαν τραυματιστεί, προσπαθούσαν να διαφύγουν αλλά το πολυτεχνείο ήταν περικυκλωμένο, άλλοι υποχώρησαν στο πίσω μέρος του Πολυτεχνείου προς τα νέα κτίρια Μηχανολόγων, εκεί έγιναν βιαιότητες. Ο χώρος εκκενώθηκε τελίως σε λίγε ςώρες και οι φοιτητές οδηγούντουσαν στην οδό Πατησίων, όπου υπήρχαν λοκατζήδες και αστυνομικοί σε διάταξη και κτυπούσαν όσους έβγαιναν από το Πολυτεχνείο. Όσοι ‘αναγνωρίζονταν' από τα όργανα της Ασφάλειας συλλαμβάνονταν χωρίς άλλες διατυπώσεις. Η αστυνομία είπε επίσημα ότι συνέλαβε εκείνο το βράδυ 840 φοιτητές, αργότερα στην ανάκριση για τα δίκη ο αριθμός ανέβηκε στους 2400. Οι τραυματίες μεταφέρονταν προπυλακιζόμενοι στα νοσοκομεία. Όλη τη νύχτα η Αθήνα αστυνομοκρατείτο, πυροβολισμοί σε όλες γειτονιές της Αθήνας. Μερικοί φαντάροι επιχειρούσαν να βοηθήσουν κάποιους αλλά, η αστυνομία ήταν άτεγκτη. Κάποιοι από όσους κατάφεραν να διαφύγουν, αναζήτησαν άσυλο στις γύρω πολυκατοικίες. Οι θεατές έγιναν πάλι πολίτες και οι πόρτες άνοιξαν. Άλλοι, τραυματισμένοι μεταφέρθηκαν κρυφά σε νοσοκομεία και οι γιατροί για να τους καλύψουν δήλωναν άλλες αιτίες τραυματισμού και νοσηλείας ...

'Το τανκ προχωρούσε, μ'έπαιρνε το κύμα προς τα πίσω. Με τα χέρια στις τσέπες του παλτού μου έτρεχα κι άκουα τ'αναφιλητά μου-κάτι σαν ουρλιαχτά ζώου, πάσχιζα να χωθώ στον εαυτό μου να γλιτώσω. Έξω από τη Σχολή Μηχανολόγων μαζεύτηκα ανακούρκουδα σε μια γωνιά και έκλαιγα. Γυρίζει ένας και μου λέει κουράγιο συντρόφισσα. Ανασηκώθηκα και στάθηκα ίσια. Έβγαλα τα χέρια απ' τις τσέπες κι έσιαξα τα μαλλιά μου. Έβλεπα το τανκ με τις μπούκες του στραμμένες στην Αρχιτεκτονική. Οι φαντάροι έπαιρναν θέσεις. Κάτι φώναζε ένας με γαλόνια. Κοίτα τις περασιές στις μασχάλες του, έλεγα. Είδα την οδό Τοσίτσα γεμάτη μπάτσους. Οι φαντάροι, φαίνεται, πυροβόλησαν. Φωνάζομε μεταξύ μας να καθίσουμε όλοι κάτω. Στέκομαι αποξεραμένη και περιμένω. Δύο, τρία δευτερόλεπτα η σιωπή βάθαινε και ρίζωνε.

Άρχισε η υποχώρηση, με τα χέρια ψηλά, κατά ομάδες. Με παίρνει το πλήθος και προχωρώ, με λαχτίζουν τα κοντάκια των φαντάρων, τώρα λέω και θα μου την ανάψουν πισώπλατα. Νιώθω σπόνδυλο σπόνδυλο τη ραχοκοκκαλιά μου και τον τρόμο, που τη συναρμολογεί λεπτεπίλεπτα. Μπερδεύονται τα πόδια μου, σκύβω μπροστά, παρ' ολίγο να σωριαστώ. Περνώ την καγκελόπορτα, πατώ αίματα και προκηρύξεις. Οι φαντάροι μας γιουχάρουν και χτυπούν τις αρβύλες τους στην άσφαλτο σαν να κάνουν ξου ξου στα ζωντανά, κι εμείς προχωρούμε σκυφτά, σκοντάφτουμε στα βήματά μας και τρέμομε. Γωνία Τοσίτσα μ' αρπάζουν απ' τα μαλλιά δύο ασφαλίτες. Πάω να τους ξεφύγω, ένας φαντάρος με πιάνει από το μπράτσο, βλέπω τα δάκρυα στα μάτια του. Κάτι μου ψιθυρίζει, αλλά δεν πρόλαβε. Οι μπάτσοι τον κάνουν πέρα, προσπαθώ ν' αντισταθώ και ζαλίζομαι απ' τον πόνο. Τους άφησα να με σέρνουν προς την κλούβα και με λάχτιζαν στην κοιλιά. Μ΄ακουμπησαν στην πόρτα και με χτυπούσαν με τις γροθιές τους στο πρόσωπο.' Μάρω Δούκα ' Η αρχαία σκουριά', εκδόσεις Πατάκη.

Την ίδια ώρα αντίστοιχο σκηνικό με τανκς και λοκατζήδες είχε στηθεί και γύρω από το Πολυτεχνείο στη Θεσσαλονίκη, όπου και εκεί είχε οργανωθεί κατάληψη διαμαρτυρίας εναντίον της χούντας με ραδιοφωνικό σταθμό των φοιτητών και εδώ. Οι φοιτητές έμαθαν την επέμβαση των τανκς στο Πολυτεχνείο της Αθήνας και τις σκηνές που ακολούθησαν. Μια αντιπροσωπεία φοιτητών βγήκε έξω να διαπραγματευθεί και στη Θεσσαλονίκη γνωρίζοντας ότι ίσως είναι μάταιη προσπάθεια, αλλά θέλοντας να αποφύγουν και δεύτερη αιματοχυσία. Οι διαπραγματεύσεις έγιναν με τον Πρύτανη Σδράκα, ο οποίος τους είπε ‘να πάτε σπίτια σας με το καλό και δεν θα σας πειράξει κανένας'. Οι φοιτητές ζητούσαν εγγυήσεις ότι αν βγουν δεν θα τους κτυπήσουν και ο Πρύτανης τους διαβεβαίωσε, δίπλα του ο εισαγγελέας και ο νομάρχης. Τίποτα από αυτά δεν τηρήθηκε, οι φοιτητές το υποπτεύονταν αλλά έτσι και αλλιώς τα τανκς ήταν εκεί και θα εισέβαλλαν. Οι φοιτητές αρχίζουν να αποχωρούν αλλά από το Πανεπιστήμιο μέχρι το χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης υπήρχαν εντεταλμένες ομάδες που κτυπούσαν αλύπητα τους φοιτητές και τους πετούσαν στις κλούβες. Πιάστηκαν πάνω από 150 φοιτητές εκείνο το βράδυ. Αργότερα τους αφήσανε και κράτησαν 35, τα ηγετικά στελέχη του φοιτητικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη.

Την επαύριο η Χούντα κήρυξε στρατιωτικό νόμο.

23/11/1973: Το καθεστώς παραδίδει το Πολυτεχνείο στον Πρύτανη. Ο Κωνοφάγος θα γράψει ‘Στις 23 του μηνός το «Κράτος» μας παρέδωσε το Πολυτεχνείο. Οι καταστροφές ήταν λίγες. Επιτροπή των καθηγητών τις εξετίμησε σε 1300 διαχμές περίπου... οι περισσότερες απ' αυτές τις ζημιές έγιναν «μετά ταύτα»...Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι αποδείχτηκε κατά τρόπο αναμφισβήτητο πως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ζημιών δεν έγινε κατά την εξέγερση αλλά προκλήθηκε από όργανα της Δικτατορίας μετά την κατάληψη του Πολυτεχνείου από το Κράτος. Πήγα στο γραφείο μου. Καθ' όλο το τετραήμερο υπήρχε απ' έξω μια επιγραφή. «Να μη μπει κανένας, ο χώρος αυτός είναι ιερός». Όλα στο γραφείο μου ήταν άθικτα. Έλειπε μόνο το στυλό μου. Το είχα αφήσει σε μεταλλική υποδοχή πάνω στο γραφείο μου. Στη θέση του υπήρχε ένα σημείωμα. Το διάβασα. Έλεγε: «Κύριε Πρύτανη, να με συγχωρείτε που παίρνω το στυλό σας. Το παίρνω για ενθύμιο των μεγάλων αυτών γεγονότων». Γέλασα. Χάρηκα το χιούμορ εκείνου που πήρε το στυλό μου για... σουβενίρ. Τα χρήματα στο ταμείο του Ε.Μ.Π. δεν είχαν πειραχτεί. Οι φοιτητές φύλαξαν μέχρι και την εγκατάλειψη του Πολυτεχνείου τα επιστημονικά όργανα, εργαστήρια συσκευές με μεγάλη αφοσίωση και αυταπάρνηση. Για όλα αυτά είμαστε σίγουροι όλοι εμείς οι καθηγητές του Ε.Μ.Π.'

25/11/1973: Ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον συνεργάτη του Ιωαννίδη. Η χούντα είχε όμως ήδη εκτεθεί διεθνώς ...

31/1/21974: Αφήνονται ελεύθεροι κάποιοι από τους συλληφθέντες στα γεγονότα του Πολυτεχνείου στην Αθήνα.

Το διάστημα Φεβρουάριος-Ιούνιος 1974, το αθεστώς συλλαμβάνει μέλη κομουνιστικών οργανώσεων για να τις εξαρθρώσει, ενώ οι εκρήξεις βομβών κατά του καθεστώτος αυξάνονται .

15/71974: Το μεγαλύτερο έγκλημα της χούντας: η ανατροπή του Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου.

20/7/1974: Τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

23/7/1974: Η χούντα δεν είχε φαίνεται να εκπληρώσει άλλους στόχους και καταρρέει. Δυστυχώς όμως ήταν πολύ αργά για την Κύπρο... Η διακυβέρνηση της χώρας ανατίθεται στον Κ. Καραμανλή. Οι συλληφθέντες της χούντας απελευθερώνονται.

Ο Καραμανλής ορίζει τις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης στις 17/11/1974, στην πρώτη επέτειος της εξέγερσης. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν ομαλά παρά τις αντιδράσεις για την ημερομηνία. Διοργανώνονται εκδηλώσεις στο Πολυτεχνείο από τις 12 Νοέμβρη 1974. Ο Καραμανλής επικράτησε άνετα στις εκλογές. Πλήθος λαού πέρασε από το Πολυτεχνείο στις 12-17 Νοεμβρίου 1974.

24/11/1974: Ο πρώτος εορτασμός της εξέγερσης, πλήθος κόσμου, όλες οι γενιές, κατέκλυσαν το Πολυτεχνείο και πραγματοποίησαν πορεία προς το ΕΑΤ-ΕΣΑ και την Αμερικανική Πρεσβεία, την πορεία του ενός εκατομμυρίου κόσμου .... Το Πολυτεχνείο και η εξέγερση του Νοέμβρη του '73 ήταν πλέον σύμβολο της μεταπολίτευσης.

17/11/1975: Σε αυτή την επέτειο με την δίκη των πραξικοπηματιών σε εξέλιξη, πραγματοποιείται και πάλι πορεία προς την Αμερικάνικη πρεσβεία με συνθήματα, εκτός των άλλων και κατά της δικτατορίας του Φράνκο στην Ισπανία που ήταν ακόμα σε ισχύ.

Το Νοέμβρη-Δεκέμβρη του 1975, οι υπεύθυνοι για το αιματοκύλισμα του Νοεμβρίου 1973 πέρασαν από δίκη. Οι κατηγορούμενοι ήταν 32. Μεταξύ αυτών και οι δύο δικτάτορες Γ. Παπαδόπουλος και Δ. Ιωαννίδης. Η δίκη κράτησε 57 ημέρες. Στην πρώτη δίκη για τη σφαγή του Πολυτεχνείου, ο εισαγγελέας Ν. Γανώσης απέδωσε τιμή στους εξεγερμένους του Πολυτεχνείου αναγνωρίζοντας την αξία του αγώνα τους με τα εξής λόγια ‘... Η νέα γενιά με τ' άοπλα χέρια, έφτυσε κατά πρόσωπο τους αποσυνάγωγους, άναψε το δαυλό του ενθουσιασμού και άνοιξε το δρόμο να περάσουν οι αμάθητοι και διστακτικοί, το δρόμο που οδηγούσε στην Ελευθερία...'. Το Δικαστήριο (πενταμελές Εφετείο Αθηνών) καταδίκασε 20 και αθώωσε 12 από τους κατηγορούμενους. Το δικαστήριο τους καταλόγισε μόνο 15 από τα 21 περιστατικά θανάτου που είχε εντοπίσει η εισαγγελική έρευνα.

17/11/1976: Η πορεία προς την Αμερικάνικη Πρεσβεία απαγορεύεται αυστηρά με τη δικαιολογία ότι διαταράσσει τις σχέσεις της Ελλάδας με φίλη χώρα. Η Αμερικάνική πρεσβεία φυλάσσεται από πεζοναύτες και η πορεία, παρόλο τον όγκο της, θα φτάσει έως τον Άγνωστο Στρατιώτη.

Το 1977, στη δεύτερη δίκη, ύστερα από αναίρεση ο εισαγγελέας Β. Παπαδημητρίου, χαρακτήρισε το Πολυτεχνείο ‘φωλεά νεαρών διαδηλωτών' και ‘διαδήλωση μιας μερίδας του λαού που εστράφη εναντίον της αστυνομίας και του στρατού'. Το Πολυτεχνείο, ήδη είχε αρχίσει να ενοχλεί και έπρεπε να υποβιβασθεί και να διαστρεβλωθεί.


17/11/1977: Οι εκδηλώσεις αναβάλλονται για τις 27/11/1977 και πάλι λόγω εκλογών, όμως στις 20/11/1977 σημειώνονται επεισόδια μεταξύ της αστυνομίας και ομάδων στο Πολυτεχνείο. Η Ενιαία Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (ΕΦΕΕ) καταδικάζει την αστυνομική βία, αλλά και τη διασπαστική ενέργεια αυτών των ομάδων. Με αυτή τη δικαιολογία απαγορεύεται και πάλι η πορεία να προχωρήσει ως την Αμερικάνικη πρεσβεία. Η ΕΦΕΕ, αποφεύγοντας την κυβερνητική πρόκληση, ματαιώνει την πορεία αλλά προγραμματίζει συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο για τις 27/11, όπου υπάρχει μεγάλη προσέλευση του λαού της Αθήνας και πάλι όμως λαμβάνουν χώρα επεισόδια που δίνουν την ευκαιρία στην Αστυνομία να προχωρήσει σε συλλήψεις.

Στη δεύτερη δίκη αθωώθηκαν άλλοι 5. Οι αντιδράσεις στην ‘ανέλεγκτη' κρίση του δικαστηρίου χλιαρές και μόνο η παραίτηση του Σπύρου Πλασκοβίτη, συμβούλου της Επικρατείας ήρθε να ταράξει τα νερά: 'Η συνείδησή μου δεν μπορεί να δεχθεί βολές σαν και αυτή κατά του έπους του Πολυτεχνείου, βολές κατά της λαϊκής ψυχής, που αποτελούν φοβερές προειδοποιήσεις. Όταν όλα εκείνα, στα οποία προσβλέπει ο λαός και ζεσταίνει την καρδιά του, φθαρούν και παγώσουν τα τανκς θα είναι έτοιμα να κατέβουν και πάλι'.

17/11/1978: Τα ΜΑΤ παρατάσσονται στη Β. Σοφίας και εμποδίζουν για άλλη μια φορά την πορεία να φτάσει στην πρεσβεία.


17/11/1979: Το 1979 η Πορεία σταματά και πάλι στη Βουλή.

17/11/1980: Ενώ η ογκώδης πορεία έχει φτάσει στο ύψος του Αγνωστου Στρατιώτη προβοκάτορες και τα ΜΑΤ αναλαμβάνουν δράση. Τα ΜΑΤ χτυπούν ανεξέλεκτα, υπάρχουν τραυματίες. Στην Πανεπιστημίου πέφτει ετοιμοθάνατη από το ξύλο των ΜΑΤ η εικοσάχρονη πωλήτρια Σταματίνα Κανελλοπούλου. Στο Ιπποκράτειο όπου μεταφέρεται διαπιστώνεται απλά ο θάνατός της. Ο Κύπριος φοιτητής Ιάκωβος Κουμής μεταφέρεται στο Λαϊκό με βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση και πεθαίνει μια βδομάδα αργότερα.

17/11/1981: Η μεγάλη πορεία φτάνει και πάλι στην Αμερικανική πρεσβεία μετά από χρόνια.

Πέρασαν αρκετά χρόνια για να αποδοθεί στην εξέγερση του Νοέμβρη 1973 η τιμή που της αναλογεί από την Ελληνική Πολιτεία, ως ορόσημο του αγώνα για Δημοκρατία στην νεότερη ιστορία της χώρας. Σήμερα, όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος τα μηνύματα της εξέγερσης του Νοέμβρη '73 να περνούν στο περιθώριο και να μονοπολούν το ενδιαφέρον τα βίαια ξεσπάσματα εξτρεμιστικών ομάδων που συνήθως καταλήγουν σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Πολλοί από όσους θα ήθελαν να τιμήσουν την εξέγερση απωθούνται από αυτό το σκηνικό, που επαναλαμβάνεται τα τελευταία χρόνια με ευθύνες που άλλοτε βαρύνουν την Πολιτεία και άλλοτε την αδιαφορία-ανοχή των φοιτητών.

Πέρα από αυτό όμως, κατά τη γνώμη μου ο Νοέμβριος του 1973, θα μπορούσε να είναι για καθέναν μας ένα ερέθισμα για αυτοκριτική στον τρόπο που βιώνουμε τις προκλήσεις ή και τις ασκήμιες της καθημερινότητας και αφορμή για νέα εκκίνηση, όσο και αν φαίνεται δύσκολο να βρούμε τις αναλογίες μέσα στο θολό τοπίο που διαμορφώνεται κατά τις επετείους ...


Μπέττυ Ρούνη,
Πρόεδρος ΕΔΕΜ, 2011

Ευχαριστίες:

Ευχαριστώ θερμά τη συγγραφέα Μάρω Δούκα και τις εκδόσεις Πατάκη για την ευγενική και εξ'ολοκληρου αφιλοκερδή άδειά τους να δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα της ΕΔΕΜ απόσπασμα του βιβλίου της  Μάρως Δούκα 'Η αρχαία σκουριά'. Ευχαριστώ πολύ τον κ. Γεωργίου των εκδόσεων Πατάκη για την άμεση διεκπεραίωση του αιτήματος της ΕΔΕΜ.

ΥΓ: Το άρθρο αυτό, που βασίστηκε σε παλιότερη προσωπική έρευνα κυρίως στο Τύπο των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων αλλά και σε μετέπειτα αφιερώματα και συνεντεύξεις, προφανώς και απέχει από το να είναι πλήρες. Προσπάθησα να μείνω στα γεγονότα και να αποφύγω υποκειμενικότητες με στόχο να φωτισθεί η κλιμάκωση και οι  αλληλεπιδράσεις των πολιτικών γεγονότων πριν αλλά και μετά τις 17 Νοέμβρη '73. Με χαρά θα δεχτώ να εμπλουτιστεί για την ιστοσελίδα της ΕΔΕΜ και είμαι στη διαθεσή σας να συζητήσουμε πηγές και τυχόν διαφωνίες.