της Επιθεωρήτριας Εργασίας Ι. Παπαϊωάννου

Η προστασία της υγείας και ασφάλειας κατά την εργασία αποτελεί σημαντική συνιστώσα της κοινωνικής πολιτικής σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο, καθώς η εξασφάλιση συνθηκών ασφάλειας, υγείας και ευεξίας θεωρείται θεμελιώδης παράμετρος βελτίωσης του εργασιακού περιβάλλοντος και βασικός παράγοντας προόδου και ευημερίας. Στη σημερινή εποχή με τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα να αλλάζουν με ταχύτατους ρυθμούς και την οικονομική κρίση να ευνοεί ένα γκρίζο τοπίο στην αγορά εργασίας, ο τομέας της εργασιακής υγείας και ασφάλειας είναι ένας από τους τομείς κοινωνικής προστασίας ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις και τα αναπόφευκτα προβλήματα προσαρμογής σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον απασχόλησης. 

Τα νέα δεδομένα στον κόσμο της εργασίας αφορούν:

• μια νέα δομή της αγοράς εργασίας ως προς τους όρους μονιμότητας και πλήρους απασχόλησης. Μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές έχουν μεταβάλλει το «παραδοσιακό» πρότυπο απασχόλησης (εξαρτημένη μισθωτή εργασία με πλήρες ωράριο) σε ένα νέο «ευέλικτο» πρότυπο εργασίας που περιλαμβάνει μορφές απασχόλησης όπως είναι η μερική απασχόληση, η προσωρινή απασχόληση μέσω ΕΠΑ, η τηλεεργασία, η εργασία σε ετοιμότητα (on call), η παροχή ανεξάρτητων υπηρεσιών/έργου κλπ.,
• την εντατικοποίηση της εργασίας (μεγάλος φόρτος εργασίας και πίεση) σαν αποτέλεσμα της επισφαλούς εργασιακής κατάστασης που οδηγεί τους εργαζόμενους να εργάζονται περισσότερες ώρες και πιθανόν με μικρότερες αποδοχές,
• τη γήρανση του εργατικού δυναμικού σαν αποτέλεσμα της γενικότερης γήρανσης πληθυσμού αλλά και των αυξημένων πλέον ορίων συνταξιοδότησης,
• την τάση των επιχειρήσεων να προβαίνουν σε ανάθεση έργου σε υπεργολάβους και εξωτερικούς συνεργάτες.

Τα νέα αυτά δεδομένα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Στο παλαιότερο επιχειρηματικό πρότυπο υπήρχε κεντρικός έλεγχος των θεμάτων υγείας και ασφάλειας ενώ στο νέο εργασιακό τοπίο υπάρχουν δυσχέρειες που σχετίζονται με την ύπαρξη πολλών εργολάβων και υπεργολάβων, το συντονισμό και τη μεταξύ τους συνεργασία, την αβεβαιότητα και σύγχυση που μπορεί να υφίσταται στον καταμερισμό ευθυνών. Η αυτοαπασχόληση επίσης υποκρύπτει πολλές φορές την απαλλαγή του εργοδότη από τις ευθύνες του αναφορικά με την προστασία της υγείας και ασφάλειας, αφού προβάλλεται το επιχείρημα της ανεξαρτησίας του εργαζόμενου.

Οι εργαζόμενοι με τις νέες «ευέλικτες» μορφές απασχόλησης είναι περισσότερο ευάλωτοι από άλλους εργαζόμενους στον εργασιακό κίνδυνο καθώς συνήθως εκτελούν εργασίες υψηλής επικινδυνότητας, δεν παρακολουθούν προγράμματα κατάρτισης (άρα και επιμόρφωσης σε θέματα υγείας και ασφάλειας), δεν συμμετέχουν σε ενώσεις εργαζομένων και δεν καλύπτονται πάντοτε από τις προστατευτικές διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας και του κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου.

Από την άλλη πλευρά, η εντατικοποίηση της εργασίας, η επισφαλής απασχόληση και οι αυξανόμενες πιέσεις που υφίστανται οι εργαζόμενοι ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εργασιακής ζωής αποτελούν παράγοντες που αυξάνουν σημαντικά τα επίπεδα εργασιακού στρες και συνδέονται με την εμφάνιση νέων ψυχοκοινωνικών κινδύνων.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της νέας εργασιακής πραγματικότητας, η γήρανση του παραγωγικού πληθυσμού, απαιτεί την προσαρμογή των θέσεων εργασίας, των μεθόδων και των ωραρίων, σε ένα εργατικό δυναμικό αρκετά μεγαλύτερης ηλικίας. Ειδική μέριμνα θα πρέπει να λαμβάνεται για τους εργαζόμενους προχωρημένης ηλικίας οι οποίοι απασχολούνται σε εργασίες με υψηλή επικινδυνότητα, ώστε να ελεγχθεί τυχόν αυξημένη καταπόνησή τους και να αποφευχθεί ο κίνδυνος εργατικού ατυχήματος.

Γενικά, όπως με κάθε αλλαγή στο κοινωνικό πεδίο, παρατηρείται μια αμηχανία χειρισμού των προβλημάτων που αναπόφευκτα προκύπτουν, καθώς απαιτείται χρόνος ώστε να διερευνηθεί η νέα κατάσταση και να αντιμετωπιστούν τα κενά του νομοθετικού πλαισίου αναφορικά με θέματα υγείας και ασφάλειας για τους αυτοαπασχολούμενους, τηλεεργαζόμενους κλπ. Βασική προϋπόθεση βέβαια είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων μερών, ώστε όλοι μαζί να βοηθήσουν στην εδραίωση και διάδοση καλών πρακτικών στη νέα, αναπτυσσόμενη αυτή εργασιακή κουλτούρα. Η επιτυχία ή μη της κοινωνίας στη διαχείριση του κινδύνου άλλωστε δεν είναι μόνο θέμα συγκεκριμένων μέτρων πρόληψης και αποφυγής του κινδύνου, αλλά κυρίως είναι θέμα ευαισθητοποίησης και στάσης απέναντι στον κίνδυνο και την ασφάλεια σε κάθε επίπεδο λήψης αποφάσεων.

Σε επίπεδο επιχείρησης, η δέσμευση της διοίκησης και η συμμετοχή των εργαζομένων είναι απαραίτητες για την προώθηση μιας κουλτούρας πρόληψης στους χώρους εργασίας. Δεν αρκούν μόνο οι σύγχρονες μέθοδοι εργασίας και οι κατάλληλες τεχνικές επεμβάσεις σε χώρους, μηχανήματα και υλικά αλλά κυρίως πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η προστασία της ασφάλειας και υγείας αποτελεί στοιχείο που ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της επιχείρησης, καθώς μακροπρόθεσμα συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας και στη βελτίωση της ποιότητας.

Σε επίπεδο κοινωνίας, απαιτείται η χρησιμοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων ώστε να καταστεί δυνατή η ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών και κυρίως να αποκτηθεί η κατάλληλη κουλτούρα για την υγεία και ασφάλεια ώστε να αναπτυχθούν συμπεριφορές που ευνοούν την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των κινδύνων. Η επίτευξη συνθηκών ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας είναι μία μακρόχρονη και επίπονη προσπάθεια η οποία απαιτεί το συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων μερών (εργοδοτών, εργαζομένων, φορέων).

Σε επίπεδο πολιτείας, είναι απαραίτητη η ενσωμάτωση της πολιτικής για την υγεία και ασφάλεια σε όλες τις συναφείς πολιτικές (εκπαίδευση, απασχόληση, ανάπτυξη), και η ανάπτυξη συντονισμένης δράσης, ώστε να υιοθετηθεί μια σφαιρική και πολυδιάστατη προσέγγιση στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης κοινωνικής πολιτικής. Απαραίτητο βήμα είναι ο σαφής καθορισμός των εθνικών στόχων σε όλους τους τομείς δράσης (νομοθετικό, ενημερωτικό και ελεγκτικό).

Το δικαίωμα να εργάζεσαι σε ένα υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα σε μια κοινωνικά δίκαιη πολιτεία. Η εξασφάλιση των συνθηκών υγείας, ασφάλειας και ευεξίας δεν ανήκει στη σφαίρα της πολυτέλειας, ακόμα και σε περιόδους οικονομικής κρίσης και ύφεσης, αλλά της ανάγκης για παραγωγική, ποιοτική και ευχάριστη εργασία και πρέπει να θεωρείται αυτονόητα σημαντική ακριβώς όπως ο μισθός, το ωράριο και η κοινωνική ασφάλιση.

Ιωάννα Παπαϊωάννου
Ηλεκτρολόγος μηχανικός ΕΜΠ, MSc, MBA
Τεχνικός Επιθεωρητής Εργασίας

Πηγές:

• "Expert forecast on emerging psychosocial risks related to occupational safety and health", European agency for safety and health at work, 2007.
• "Emerging risks and new patterns of prevention in a changing world of work", International Labour Office, 2010.