Μουσείο Μπενάκη, 23/1/2012

Ποια σημασία μπορεί να έχει μια παρουσίαση έντεχνου αρχιτεκτονικού έργου από έναν αρχιτέκτονα διεθνούς φήμης όπως ο Alberto Campo Baeza, σε μια χώρα που η οικοδομική δραστηριότητα της έχει αδρανοποιηθεί, μια χώρα που αναζητά το βηματισμό της και την έξοδό της από μια κρίση ηθική και οικονομική;

Η απάντηση δεν είναι εύκολα προφανής, αλλά στοιχεία της σκέψης του και της προσέγγισης του, μπορεί να λειτουργήσουν ως εργαλεία γνώσης, ως παράδειγμα συγκρότησης ενός νέου αφηγήματος, ενός προβληματισμού περί αρχιτεκτονικής, τόσο ως θεωρία όσο και ως πράξη. Λόγος που αποκτά βαρύτητα επειδή προέρχεται από μια χώρα, την Ισπανία που βάλλεται από αντίστοιχη κρίση.

Ο Baeza, στη διάλεξή του στο Μουσείο Μπενάκη, αναφέρθηκε αρχικά στον τρόπο που οι ιδέες μεταμορφώνονται σε ύλη και που κατ΄ επέκταση μετασχηματίζονται σε μια αντίληψη για τον κόσμο και το χρόνο. Χρέος προς τον Άνθρωπο, να βρει το δρόμο που του αξίζει, να δείξει τον κόσμο του. Θεωρεί υποχρέωση την αναγκαιότητα τεκμηρίωσης κάθε επιλογής του, ανασύροντας καταγωγικά νήματα, ψάχνοντας τις ρίζες του, την Αρχή του. Αναζητά στις επαγωγές αιτίου αιτιατού, στοιχεία όπως ο ορθολογικός τρόπος της κατασκευής, η απλότητα της διάταξης, η διαφάνεια, συνδέοντας το έργο του εννοιολογικά με την αρχαία ελληνική σκέψη και κυρίως με τον τρόπο επεξεργασίας του φωτός.

Και αναφέρθηκε σε «ένα φώς, που αποπνέει σωματικότητα, σε ένα φώς που έχει τέτοια υφή, σαν την υλικότητα της πέτρας. Το πιο όμορφο, το πιο πλούσιο υλικό είναι το φώς, με το οποίο δουλεύουμε οι αρχιτέκτονες. Το φώς είναι δωρεάν και για αυτό το παραμελούν. Το φώς κάνει το χώρο να τραγουδά».

Συνθετικά στοιχεία, όπως η σχέση του κτιρίου με το φυσικό τοπίο, η βάση – πλατφόρμα στην οποία εδράζεται και η διαφάνεια ενός απλού κατασκευαστικού συστήματος, παραπέμπουν σε μια ομοιότροπη θεώρηση με αυτή των αρχαίων Ελλήνων. Αποτελεί εφαρμογή μιας απλής και με ακρίβεια γεωμετρικής πράξης, ώστε η κατασκευή να ανοίγεται στο τοπίο, στο βάθος του ορίζοντα, στην ευδαιμονία. Λεπτά υποστυλώματα υλοποιούν μια αφαιρετική κατασκευή, προσφέροντας θέες και θεάσεις, αλλά κυρίως ένα τρόπο οπτικής, προβάλλοντας το τοπίο και τη θέση, ως φυσική παρουσία. Μια απλότητα ικανή να συγκινήσει και να διεγείρει αισθήματα. «Με τον τρόπο αυτό υπογραμμίζει το τοπίο και το τοπίο έρχεται προς το μέρος μας», όπως είπε.

Η τεχνική του περιέχει ακρίβεια αντίστοιχη της ποίησης, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, υπέρβαση και αντοχή στο χρόνο, αντιπαραθέτοντας ζεύγη, συμπαγούς - διάφανου, κλειστού – ανοιχτού, λευκότητας και φυσικότητας υλικού.

Εντός της πόλης διαχειρίζεται ένα αντίστοιχο αφαιρετικό λεξιλόγιο, με γεωμετρικές χειρονομίες έντονα ερευνητικού χαρακτήρα και κατασκευαστικής επινόησης που αγγίζει τα όρια μιας υψηλής τεχνογνωσίας.

Στο κτίριο Andalusia's Museum of Memory στη Granada (2009) η επεξεργασία του εσωτερικού κενού χώρου, κυριαρχεί. Ζεύγη από ράμπες ελίσσονται η μια εντός της άλλης, σε ένα αυστηρό ελλειπτικό κενό, προβάλλοντας τις εναλλαγές του φωτός στην εσωτερική κοιλότητα, αλλά και τον τρόπο επεξεργασίας της κίνησης.

Στο κτίριο γραφείων στη Zamora (2012) διαχειρίζεται με διπλό τρόπο τα όρια ενός περιγράμματος. Εξωτερικά, υψώνει ένα πέτρινο αδιαπέραστο κλειστό τοίχο, αποκλείοντας την όποια οπτική σχέση με την πόλη, ενώ εσωτερικά το κτίριο διαχέει το εσωτερικό του, μέσα από ένα διπλό τοίχο από γυαλί. Κυρίαρχο όμως υλικό εδώ είναι ο αέρας. Δημιουργεί ένα τοίχο trompe κατά κάποιο τρόπο, όπου ο αέρας κυκλοφορεί ανάμεσα στη διπλή ζώνη που διατρέχει το κέλυφος του γυάλινου αυτού κτιρίου. Ο αέρας αυτός, είναι ζεστός το χειμώνα και δροσερός το καλοκαίρι, αποδίδοντας βιοκλιματικό χαρακτήρα στη σύλληψη του. Αποτελεί μια θέση περί ένταξης σύγχρονων γραφειακών λειτουργιών σε παραδοσιακό οικιστικό περιβάλλον και μιας εσωστρεφούς διάταξης.

Στην αναδιοργάνωση της πλατείας στον Καθεδρικό ναό στην Almeria πρότεινε μια αρχιτεκτονική «χωρίς αρχιτεκτονική», με ένα ενιαίο δάπεδο από ένα υλικό και 24 φοίνικες να συμμετέχουν στην ανάταση του υπαίθριου χώρου. Η πρόθεση του να λαμβάνεις "more with less", σημειώνοντας την μέγιστη εκφορά του νοήματος με τα λιγότερα μέσα.

Τον Ισπανό αρχιτέκτονα προλόγισε ο αρχιτέκτονας Ανδρέας Κούρκουλας, αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ, ο οποίος και ανέφερε χαρακτηριστικά ότι ο Baeza με το έργο του «κάνει την ύλη να αποκτά νόημα και να παράγει συναισθήματα».

Ο κόσμος που έδειξε εγείρει ερωτήματα, λειτουργεί σε παρόντα χρόνο και εκτίθεται. Κόσμος ποιητικός, εννοιολογικά επεξεργασμένος, απλότητας και όχι απλοϊκότητας, σαφήνειας και ιδεολογικής καθαρότητας. "Το κάλλος, να μην είναι τίποτα άλλο, παρά η λάμψη της αληθείας των πραγμάτων", χρησιμοποιώντας τα λόγια του Πλάτωνα, τελείωσε την διάλεξή του.

Ενεργοποίησε όμως και ένα ακροατήριο, μια ζωντανή ύλη, πιστεύοντας σε έναν διαρκή αγώνα, για να βελτιωθεί ο κόσμος μας, ο χρόνος που ζούμε. Αυτή ίσως να είναι και η απάντηση στο αρχικό ερώτημα περί αναγκαιότητας τέτοιων παρουσιάσεων, μεταφέροντας γνώση, αντιστεκόμαστε σε κάθε δεινό και οραματιζόμαστε ένα παρόν, που θέλουμε να μας περιέχει.

Άντα Αναστασοπούλου, Αρχιτέκτων Μηχ. ΕΜΠ

Ιστοσελίδα Alberto Campo Baeza: www.campobaeza.com

Υπενθύμιση: Ο κύκλος ομιλιών Ισπανών Αρχιτεκτόνων στο Μουσείο Μπενάκη συνεχίζεται με επόμενο καλεσμένο στις 20 Φεβρουαρίου 2013 τον Juan Navarro Baldeweg (Μαδρίτη, www.navarrobaldeweg.net). Δείτε το πλήρες πρόγραμμα στο σχετικό άρθρο