Κείμενα για τις έμφυλες προσεγγίσεις του Χώρου

Την Τρίτη, 13 Δεκεμβρίου 2011, το απόγευμα, παρουσιάστηκε στο χώρο του Ιστορικού Αρχείου της Βιβλιοθήκης Θεμάτων Ισότητας & Φύλου το βιβλίο με τίτλο 'ΜΕΤΑ –ΤΟΠΙΣΕΙΣ' και υπότιτλο 'Φύλο, διαφορά και αστικός χώρος'. Το βιβλίο αυτό αποτελεί συλλογικό έργο που επιμελήθηκε η Καθηγήτρια της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχ. του ΑΠΘ Σάσα Λαδά και περιλαμβάνει κείμενα για την Έμ-φυλη προσέγγιση της έννοιας του Χώρου που ενσωματώνουν και την εμπειρία από τη λειτουργία των Πανεπιστημιακών Σπουδών Φύλου στην Ελλάδα.

Για το βιβλίο μίλησαν εκτός από την Καθηγήτρια ΑΠΘ Σάσα Λαδά και οι Υπ. Διδάκτορες ΕΜΠ: Αγάπη Τζίκλη και Γιώργος Μαρνελάκης. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις futura, 2009 (τιμή ~18€).

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Οι αρχικές προσεγγίσεις στα ζητήματα της πόλης και της αρχιτεκτονικής που προήλθαν από την ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος στις δεκαετίες 1960 και 1970, έθεταν ως πλαίσιο διερεύνησης τη σχέση γυναίκα-χώρος, γυναίκα-πόλη, γυναίκα-κατοικία, με στόχο την επανεξέταση των προσεγγίσεων και των θεωριών του χώρου από φεμινιστική σκοπιά. Η εγκατάσταση λοιπόν αυτής της άλλης "οπτικής" στα ζητήματα του χώρου, διερευνούσε τις επιπτώσεις της κοινωνικής ανισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα, τόσο στις θεωρίες όσο και στις πρακτικές της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής.

Η κεντρική υπόθεση εργασίας ήταν ότι η δόμηση του χώρου έχει βασιστεί μέχρι σήμερα στον δευτερεύοντα ρόλο της γυναίκας, με τρόπους που αποτέλεσαν ένα από τα στοιχεία που δόμησαν αυτήν ακριβώς την ανισότητα, όχι απλά αντανακλώντας την αλλά αναπαράγοντάς την.

Πού βρίσκεται σήμερα αυτός ο προβληματισμός; Έχει ανατραπεί ο ανδροκεντρικός χαρακτήρας της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας; Σήμερα μιλάμε μόνο για την ανάδειξη της γυναικείας οπτικής στα ζητήματα του χώρου ή μιλάμε και για το φύλο της αρχιτεκτονικής; Τι σημαίνει όμως αυτή η θεωρητική μετατόπιση και τι συνεπάγεται;

Η μετατόπιση αυτή έγινε δυνατή, όταν έγινε κατανοητός ο έμφυλος χαρακτήρας των ιδεών και των επιστημονικών θεωριών, καθώς και οι συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους έχει δομηθεί ο επιστημονικός λόγος και τα γνωστικά αντικείμενα όλων των επιστημονικών περιοχών, της αρχιτεκτονικής συμπεριλαμβανομένης.

Το ερώτημα, λοιπόν, αφορά στο πώς οι κατά φύλο κοινωνικές ανισότητες έχουν επηρεάσει τόσο την αρχιτεκτονική σκέψη όσο και τον αρχιτεκτονικό λόγο. Έχει έμφυλο πρόσημο η αρχιτεκτονική; Και, εάν ναι, πώς αυτό επηρεάζει τα συμβολικά και αξιολογικά της συστήματα, τους τρόπους που δομεί τις κεντρικές της έννοιες και τα εργαλεία σχεδιασμού; Πώς έχει επηρεάσει η κοινωνική κατασκευή των έμφυλων ταυτοτήτων, που αποδίδει διαφορετικές σημασίες, περιεχόμενα και αξίες στις έννοιες αρσενικό και θηλυκό, την αρχιτεκτονική σκέψη και πράξη;

Η σκιαγράφηση των προσεγγίσεων που έχουν αναπτυχθεί μέχρι σήμερα στα παραπάνω ερωτήματα, είναι ένα απαραίτητο πλαίσιο αναφοράς, που επιτρέπει την καταγραφή της πορείας που έχει διαγράψει η έννοια του φύλου στη συνάντησή της με την αρχιτεκτονική και τις θεωρίες του αστικού χώρου. Επιπλέον, είναι μια αναγκαία συνθήκη για τον συγκριτικό απολογισμό αυτής της πορείας στην Ελλάδα.

Παρακάτω παρατίθεται άρθρο της Καθηγήτριας ΕΜΠ, Ελένης Πορτάλιου για το βιβλίο αυτό αφιερωμένο στη Μνήμη της Άννης Βρυχέα (όπως δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα Εποχή στις 6/6/2010):

'Τις Μετα-τοπίσεις συνθέτουν ψηφίδες από μια ευρύτερη και πλούσια 25ετή διαδρομή στις έμφυλες προσεγγίσεις του χώρου, κατά την οποία έχει συντελεστεί ένα πραγματικό θαύμα. Αν και το βιβλίο προβάλλει ένα μικρό μέρος της παραγωγής, που πολλαπλασιάστηκε μετά τη θεσμοθέτηση των πανεπιστημιακών σπουδών φύλου, αποκαλύπτει το εύρος και το βάθος του ερευνητικού και θεωρητικού έργου το οποίο έχει γενικότερα κατατεθεί.

Αναρωτιέμαι πως το έργο αυτό μπορεί να παραμείνει χρηστικό σήμερα που οι προϋποθέσεις ζωής εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων έχουν καταλυθεί και δεν έχω απάντηση. Γιατί μπορεί χιλιάδες γυναίκες να ανέτρεψαν προς στιγμήν, με τη δυναμική παρουσία τους στο δημόσιο χώρο, τις έμφυλες προδιαγραφές σημασιοδότησής του, εισβάλλοντας ταυτόχρονα στο χρόνο των δεκαετιών αναπαραγωγής της κυριαρχίας του κεφαλαίου και επαναφέροντας τους χρόνους της δικής τους ζωής, αλλά το μέλλον, αν και διαρκεί, είναι δυσοίωνο.

Μετα-τοπίσεις : ένας τίτλος με πολλαπλές σημασίες που θα μπορούσε να αποδώσει πολλά από τα περιεχόμενα του βιβλίου.

• Μετατοπίσεις, από την άφυλη στην έμφυλη προσέγγιση του χώρου, οριζόμενου ως δημόσιου και ιδιωτικού, αναστοχασμός των ιεραρχιών των δύο σφαιρών ως μη αυτονόητων, μέσα από τις μικροϊστορίες της καθημερινής ζωής των γυναικών και της ύπαρξής τους συνολικά στο χώρο της πόλης.
• Μετατοπίσεις στη θεωρία, τις ερμηνευτικές και τις μεθοδολογικές συντεταγμένες στα θέματα φύλου, θεωρητικός και αναλυτικός επαναπροσδιορισμός της έμφυλης ταυτότητας, ο οποίος αποδομεί και ανασυνθέτει τη γενική κατηγορία γυναίκες.
• Μετατοπίσεις προς την έμφυλη κατασκευή, λειτουργία, πρόσληψη, σημασιοδότηση και αναπαράσταση του χώρου, σε μια θεώρηση της δυναμικής των σχέσεων και της πολλαπλότητας των γυναικείων προσεγγίσεων και διαιρέσεων, με βάση τη φυλή, την τάξη κ.λπ.
• Μετατοπίσεις από την έμφυλη παραγωγή του χώρου στην αναπαραγωγή δια του χώρου έμφυλων διακρίσεων ταυτοτήτων.
• Μετατοπίσεις της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας προς τα διεπιστημονικά πεδία της γεωγραφίας, της ανθρωπολογίας, της ψυχανάλυσης κ.λπ. και επανασυγκρότηση, με μια σύνθετη οπτική, των δικών τους αναλυτικών εργαλείων.

Παρ' όλ' αυτά, όπως λέει η Σάσα Λαδά στο κείμενό της «Φύλο και χώρος : Αρχικές προσεγγίσεις και νέα ερωτήματα ή μεταξύ ορατών και αοράτων», «Σήμερα 30 χρόνια μετά την πρώτη της διατύπωση και σημαντικές αναγνώσεις, επεξεργασίες αλλά και θεωρητικές μετατοπίσεις και επαναπροσδιορισμούς, θα ήθελα να ξαναθέσω αυτή τη βασική ερώτηση : ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και το φύλο, ανάμεσα στο χώρο και τις κοινωνικές ταυτότητες» .

Σ' αυτό το σημείο επικαλείται την ανάγκη να μην εγκλωβιστεί η σχέση αυτή σε στερεότυπες χωρικές μορφές και αντίστοιχες κατά φύλο συνδηλώσεις, που λειτουργούν απλοποιητικά, τόσο ως προς την πολλαπλότητα των έμφυλων χωρικών μορφών όσο και ως προς τη δημιουργική αποδέσμευση του χώρου από ένα στατικό έμφυλο περιεχόμενο.

Ρευστότητα ταυτοτήτων δεν σημαίνει ανυπαρξία κατηγοριών φύλου

Η πόλη, λοιπόν, εντοπίζεται πέραν από τους «χάρτες» και τις «μεταφορές» και δεν μπορεί « η αρχιτεκτονική μορφή να συσχετίζεται με τη μεταφορική έκφραση» των συγκεκριμένων κοινωνικών αξιών ή σχέσεων. Μιλούμε για μια σύνθετη ανάγνωση της αρχιτεκτονικής και του χώρου, όπως σύνθετα η αρχιτεκτονική και ο χώρος προσλαμβάνονται και βιώνονται από τα έμφυλα υποκείμενα και τις πολλαπλές ταυτότητες / ετερότητες γυναικών με τις οποίες αλληλοεπιδρούν.

Όπως, όμως, μας λέει η Ντίνα Βαϊου, στο κείμενό της «Ταυτότητες / ετερότητες γυναικών στην πόλη», «Η ρευστότητα των ατομικών ταυτοτήτων δεν σημαίνει ανυπαρξία προσδιορισμένων κατηγοριών φύλου, οι οποίες διαμορφώνονται μέσα από θεσμούς και αξιακά συστήματα και αποτελούν έκφραση συστημάτων κυριαρχίας».

Δεν πλέουμε, λοιπόν, στο χάος της ατομικής συνθήκης, αν και οι ατομικές αφηγήσεις της καθημερινής ζωής των γυναικών στην πόλη μάς πλοηγούν στην κατανόηση των έμφυλων διαστάσεών της μέσα από χωρικές αντιλήψεις και πρακτικές. «Ο τόπος εδώ είναι ανοιχτός σε αμφισβήτηση και σε πολλαπλές αναγνώσεις από άτομα και ομάδες με διαφορετικές προελεύσεις και εμπειρίες και όχι οριοθετημένες, καθορισμένες και στατικές», μας διαβεβαιώνει πάλι η Ντίνα Βαϊου, σίγουρη από την εμπειρία των ερευνών που διεξάγει χρόνια, αναζητώντας τις ταυτότητες / ετερότητες γυναικών στην πόλη.

Δεν υπάρχουν άπειρες διακρίσεις

Η Ρούλη Λυκογιάννη, στο πυκνό κείμενό της με τίτλο «Από τις γυναίκες στο «φύλο» και στις γυναίκες ξανά», πραγματοποιεί μια ιστορική διαδρομή στις θεωρίες του φύλου και στις παράλληλες προσεγγίσεις των σχέσεων ανάμεσα στο φύλο και την πόλη, σκοπεύοντας να ανασυγκροτήσει τις δύο έννοιες. Η περιοδολόγηση αυτή καταλήγει σε μια διπλή διαπίστωση: ναι μεν οι αναλυτικές κατηγορίες «φύλο», «ταυτότητα» και «γυναίκες» δεν είναι ούτε οικουμενικές ούτε σταθερές, καθώς αντλούνται μέσα από συνεχώς μεταβαλλόμενες εμπειρίες του χώρου, «αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχουν άπειρες διακρίσεις μεταξύ μας, ή ότι είναι τόσο ρευστές που μπορούν ν' αποτελέσουν αντικείμενο ελεύθερης επιλογής και ραγδαίας αλλαγής».

Είπαμε ήδη ότι η διχοτομία δημόσιος χώρος/σπίτι – άνδρας /γυναίκα δεν αποδίδει ταυτότητες/ ετερότητες και σχέσεις, οι οποίες συγκροτούνται με ένα πολύπλοκο τρόπο στο χώρο. Σ' αυτή τη βάση οι έρευνες για την κατοικία επανέρχονται πολύ πιο υποψιασμένες και θέτουν νέα ζητήματα.

Αποδομώντας το «ιδανικό σπίτι»

Κι εδώ η Βάσω Τροβά, στο κείμενό της «Τόπος ειρήνης ή πεδίο μάχης : Η κατοικία ως έμφυλη διαπραγμάτευση», ερμηνεύει τη δομή τριών περιπτώσεων κατοικιών μέσω των έμφυλων σχέσεων ανάμεσα στους ενοίκους και μεταξύ των ενοίκων γυναικών και των άλλων που κινούνται στα όρια δημόσιου – ιδιωτικού. Στα παραδείγματα της μουσουλμανικής παραδοσιακής κατοικίας, της προσφυγικής κατοικίας στη Θήβα και της μεσοαστικής κατοικίας του μεσοπολέμου, προσεγγίζεται διαμέσου δύο χωρικών σχέσεων - του βάθους και της εποπτείας – η πεπειραμένη και καθόλου αθώα αρχιτεκτονική των κοινωνικών διαχωρισμών.

Η Σάσα Λαδά, στο κείμενό της « Μύθοι και πραγματικότητες : Το « ιδανικό σπίτι». Ο ρόλος της κατοικίας στην κατά φύλα διαίρεση του χώρου», αποδομεί το «ιδανικό σπίτι», αποκαλύπτοντας τον ρόλο της κατοικίας στην κατά φύλο διαίρεση του χώρου.

Η Χάρις Χριστοδούλου, στο κείμενό της που αφορά στις «Φεμινιστικές προσεγγίσεις κατοικήσεων στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης », αναζητεί « τη συγκρότηση και τα όρια της καθημερινότητας των γυναικών στο περιθώριο της ελληνικής πόλης», μελετώντας ταυτόχρονα το οικογενειακό σχήμα στο οποίο εγγράφονται οι γυναίκες ένοικοι των τριών αυτογενών οικισμών. Στις άθλιες, ως επί το πλείστον, συνθήκες κατοίκησης στους αυτογενείς αυτούς οικισμούς αναπτύσσεται ένα είδος ελάχιστης κοινοτικής κατοικίας και σχέσεων ανάμεσα στον οικισμό και τον έξω χώρο, όπως προέκυψε από τις αφηγήσεις των γυναικών, οι οποίες «αναδείχθηκαν ως σημαντικά υποκείμενά κατά την ερευνητική διαδικασία σχεδόν αυθόρμητα επί τόπου».

Για την κατοικία πάλι, η Ντίνα Βαϊου, στο κείμενό της « Ο τόπος δουλειάς και το σπίτι. Κατά φύλο καταμερισμός της εργασίας», πραγματοποιεί ένα σύνθετο εγχείρημα. Απελευθερώνει το σπίτι από τη μονοδιάστατη θεώρησή του ως βασίλειο της νοικοκυράς και προσεγγίζει την εργαζόμενη γυναίκα τόσο στο χώρο κατοικίας όσο και στην πόλη, η οποία οργανώνεται σε περιοχές σύμφωνα και με τον κατά φύλο καταμερισμό της εργασίας.

Η Άννη λείπει και μας λείπει

Στο πεδίο της πόλης τώρα αναφέρεται η Άννη Βρυχέα, στο κείμενό της «Κρίση «κατοίκησης» , χωρικές ανισότητες και κοινωνικός αποκλεισμός. Για έναν νέο προσδιορισμό της πολυπλοκότητας των προβλημάτων κατοικίας – γειτονιάς – πόλης», συνδέοντας την έννοια της κατοίκησης σήμερα με την κρίση του αστικού χώρου και της κατοικίας και εντάσσοντας τα παραπάνω στον γενικό υπέρτιτλο του κοινωνικού αποκλεισμού, συνθήκη την οποία βιώνει μεγάλη κατηγορία γυναικών. «Όχι μόνο ζούμε σε ένα κόσμο όλο και περισσότερο αστικοποιημένο αλλά παρακολουθούμε την επιταχυνόμενη αστικοποίηση της φτώχειας και μαζί της μια αυξανόμενη θηλυκοποίηση της φτώχειας.» Η Άννη λείπει και μας λείπει. Θα ήταν τώρα εδώ ανοιχτή και κατηγορηματική, συνθετική και αποφασισμένη, στους δρόμους και στη συζήτηση. Οι μέρες αυτού του Μαΐου φέρνουν πίσω, πολύ κοντά μας, την Άννη.

Τα κείμενα «Τοπία και τοπία της επιθυμίας: Φύλο(α) και σεξουαλικότητα (ες) στον αστικό χώρο» της Σάσας Λαδά, «Παίζοντας με την (α)διαφορία : 30 χρόνια φύλο και χώρος » της Jos Boys, «Αρχιτεκτονική – γραφή» της Jane Rendell, «Το γυναικείο σώμα ως δημόσιος τόπος», της Μυρτώς Χρονάκη, και «Μεταφράσεις του πραγματικού στη σύγχρονη αρχιτεκτονική» της Δήμητρας Χατζησάββα, συνεργούν σε μια πολυπρισματική προσέγγιση του τόπου της πόλης και της αρχιτεκτονικής, εισάγοντας τις έννοιες του σώματος, της σεξουαλικότητας, αλλά και την έμφυλη προσέγγιση ή/και κριτική της αρχιτεκτονικής.

Αποδόμηση με αναφορά σε φιλοσοφικό ρεύμα

Κλείνω την ανάγνωση των Μετα-τοπίσεων με τα κείμενα της Βάνας Τεντοκάλη «Η κοινωνική δόμηση της ταυτότητας των δύο φύλων» και «Ανιχνεύοντας το φύλο στο χώρο».

Στο πρώτο κείμενο η συγγραφέας πραγματεύεται με μεγάλη διαύγεια και σαφήνεια σε διεπιστημονικό και φιλοσοφικό πεδίο, τις μετατοπίσεις, τις προσμείξεις, τις αντιπαραθέσεις, τις συνθέσεις που συντελούνται διαχρονικά στο ζήτημα της κοινωνικής δόμησης της ταυτότητας των δύο φύλων, ξεκινώντας από τη S. De Beauvoir, περνώντας στις θεωρίες που διαπλέκονται με το φεμινιστικό κίνημα και τα κινήματα αμφισβήτησης της 10ετίας του '60 και φτάνοντας στις θεωρίες της αποδόμησης. Το όνομα της αποδόμησης έχει δοθεί κατά τον T. Eagleton «στην κριτική διαδικασία κατά την οποία μπορούμε να υπονομεύσουμε εν μέρει ορισμένες αντιθέσεις της κοινωνίας» και η Βάνα Τεντοκάλη προτείνει «την αποδόμηση του τρόπου με τον οποίο ο άνδρας δομείται ως η θεμελιακή αρχή της κοινωνίας, η δε γυναίκα ως το αποκλεισμένο «άλλο» αυτής της αρχής». Ο όρος αποδόμηση δεν αφορά αποκλειστικά τα δύο φύλα αλλά αναφέρεται σ' ένα φιλοσοφικό ρεύμα με βασικό εκπρόσωπό τον J. Derrida.

Στο δεύτερο κείμενό της, με τίτλο «Ανιχνεύοντας το φύλο στο χώρο. (Θραύσματα θεωρίας και εφαρμογές στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό)», η Βάνα Τεντοκάλη περνά από το γενικό πεδίο των έμφυλων σχέσεων στο φύλο του χώρου και της αρχιτεκτονικής, και πάλι θέτει στο τραπέζι αρχιτεκτονικές παραμέτρους , οι οποίες «δεν μετακινούν απλώς το αντικείμενο μελέτης και έρευνας, αλλά κυρίως, και μάλιστα πριν από αυτό, την οπτική γωνία μέσα από την οποία κατευθύνεται το βλέμμα».

Τελειώνοντας, θέλω ν' ανοίξω τη συζήτηση σ' ένα πεδίο που ζω καθημερινά μέσα από τη συμμετοχή μου στα κινήματα για την πόλη και το περιβάλλον, στα οποία πρωτοστατούν γυναίκες. Ιστορικά, οι γυναίκες έδρασαν πρωτοποριακά σ' αυτούς τους τομείς, καθώς τους καταμερίζονται οι σφαίρες της κατοικίας, της οικογένειας και της καθημερινής ζωής. Οι έρευνες συνήθως κινούνται στις εμπειρίες των γυναικών που αποκτώνται στους τόπους και τους χρόνους της καθημερινής ζωής. Στα κινήματα, όμως, όχι μόνο ανατρέπονται έμφυλοι καταμερισμοί ρόλων αλλά και (ανδρικοί) τρόποι δόμησης των συλλογικοτήτων. Τα αστικά και περιβαλλοντικά κινήματα συγκροτούν ένα σημαντικό πεδίο έρευνας για το φύλο / τα φύλα, σε στιγμές κίνησης και ρήξης των γυναικών με πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά στερεότυπα.'

Η ΕΔΕΜ ευχαριστεί την Ελένη Πορτάλιου και την Εφημερίδα Εποχή για την άδεια αναδημοσίευσης του παραπάνω άρθρου.

Λίγα λόγια για τις συγγραφείς και τον συγγραφέα

Η Σάσα Λαδά είναι καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει εκτεταμένο, βραβευμένο και δημοσιοποιημένο αρχιτεκτονικό έργο, διακρίσεις σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και συμμετοχή σε εκθέσεις αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το επιστημονικό της ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της οπτικής του φύλου στην αρχιτεκτονική ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του '80, ταυτόχρονα με τη συμμετοχή της στην Ομάδα Γυναικείων Σπουδών του ΑΠΘ.

Η Ντίνα Βαΐου είναι καθηγήτρια στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας του ΕΜΠ. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα, οι πολυάριθμες δημοσιεύσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και οι εισηγήσεις σε συνέδρια περιλαμβάνουν: τη φεμινιστική κριτική της μελέτης της πόλης, τα μεταβαλλόμενα χαρακτηριστικά των τοπικών αγορών εργασίας, με έμφαση στις λειτουργίες του άτυπου τομέα, τις επιπτώσεις της μετανάστευσης στις πόλεις της νότιας Ευρώπης, ιδιαίτερα της μετανάστευσης γυναικών. Μέλος της συντακτικής επιτροπής των περιοδικών European Planning Studies, European Journal of Women's Studies, Social and Cultural Geography, Γεωγραφίες.

Η Άννη Βρυχέα γεννήθηκε και έζησε στην Αθήνα (1944 - 2005). Ήταν καθηγήτρια στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π., από την οποία και αποφοίτησε. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης (δίπλωμα εξειδίκευσης στην Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων στην Ecole Nationale Superieure des Arts Decoratifs και δίπλωμα Πολεοδομίας στο Institut d' Urbanisme με καθηγητή τον Henri Lefebvre) και απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα από το Universite-X de Paris, με τίτλο διατριβής "Η διαφήμιση για την κατοικία: Έρευνα σχετικά με τα μοντέλα καθημερινής ζωής". Ήταν επισκέπτρια ερευνήτρια στο Martin Center of the Department of Architecture (Πανεπιστήμιο του Cambridge, Αγγλία), στο Department of Architecture και στο Joint Center for Housing Studies (Πανεπιστήμιο του Harvard, Η.Π.Α.) και στην Ecole d'Architecture Paris-La Villette (Παρίσι, Γαλλία). Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονταν στους χωρικούς αποκλεισμούς και τις χωρικές διακρίσεις στην πόλη (ακόμη και μεταξύ των δύο φύλων), στα ζητήματα κατοίκισης και κατοικίας των πολλών (ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων) και στην αναζήτηση εναλλακτικών προτάσεων για την αναβάθμιση και την τοπική ανάπτυξη γειτονιών και τόπων σε κρίση με τη συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων και των τοπικών φορέων. Άρθρα της για τα ζητήματα κατοίκησης και κατοικίας έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, σε πρακτικά συνεδρίων και σε συλλογικούς τόμους, σε πολλές γλώσσες. Είχε αποσπάσει το πρώτο και δεύτερο βραβείο καθώς και διακρίσεις σε ελληνικούς και διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Είχε συμμετάσχει σε επιτροπές και ομάδες εργασίας και σε τοπικές διεπιστημονικές ομάδες ανά την Ευρώπη ως ειδική σε θέματα κοινωνικής κατοικίας, γειτονιών σε κρίση, κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος πολλών επιστημονικών φορέων για την κατοικία και τα δικαιώματα στην κατοίκηση, τόσο στο διεθνή όσο και τον ελληνικό χώρο.

H Βάσω Τροβά (1961) είναι επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Αρχιτέκτων ΕΜΠ (1986).

Η Χάρις Χριστοδούλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1971. Δίπλωμα αρχιτέκτονα μηχανικού από την Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ (1995)), μεταπτυχιακό τίτλο ειδίκευσης στον Αστικό Σχεδιασμό από το Oxford Brookes University (1996), διδακτορικό δίπλωμα από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ (Τομέας Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, 2008).

H Ρούλη Λυκογιάννη είναι διπλωματούχος αρχιτέκτονας μηχανικός του ΕΜΠ, με διδακτορικό στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας του ΕΜΠ (τίτλος διατριβής: "Η μελέτη της πόλης μέσα από την έμφυλη διάσταση της καθημερινότητας"). Διδάσκει μαθήματα "αστικού σχεδιασμού" και "φύλου και χώρου" στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μεγάλο αριθμό σεμιναρίων και συνεδρίων σχετικά με το χώρο, το φύλο, την ανισότητα και τη διαφορά. Τα πρόσφατα ερευνητικά της ενδιαφέροντα, οι δημοσιεύσεις και οι εισηγήσεις που παρουσίασε σε συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό περιλαμβάνουν: τη φεμινιστική κριτική της αστικής ανάλυσης και ερμηνείας, την έμφυλη αποκωδικοποίηση της αρχιτεκτονικής και (του σχεδιασμού) του αστικού χώρου, το ρόλο της καθημερινής ζωής των γυναικών στην πόλη στη διαδικασία συγκρότησης του αστικού χώρου. Μερικά από τα άρθρα της έχουν δημοσιευτεί στα εξής περιοδικά: Γεωγραφίες, Αρχιτέκτονες, Urban Studies, Women and Environments και European Urban and Regional Studies.

Η Βάνα Τεντοκάλη είναι δρ. αρχιτεκτονικής, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ε' Τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής στο ΑΠΘ.

Η Μυρτώ Χρονάκη σπούδασε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στην Bartlett School of Architecture στο University College του Λονδίνου. Από το 1994 εργάζεται ως αρχιτέκτων εκπονώντας μελέτες κτιριακών ιδιωτικών και δημοσίων έργων και υπαίθριων αστικών χώρων και συμμετέχοντας σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα.

Η Δήμητρα Χατζησάββα αποφοίτησε από την αρχιτεκτονική σχολή του ΑΠΘ το 1990. Μεταπτυχιακές σπουδές και επάρκεια ερευνητή στην αρχιτεκτονική σχολή ETSAB Βαρκελώνης με υποτροφία του Υπ. Παιδείας και Υπ. Εξωτερικών.

Ο Joys Boys είναι αρχιτέκτων που συνδυάζει στη δουλειά της την καλλιτεχνική δημιουργία, τη δημοσιογραφία, την ιστορική έρευνα και τη διδασκαλία. Παράλληλα με τη διδασκαλία σε αρχιτεκτονικές σχολές της Αγγλίας, εργάζεται ως σύμβουλος στο Centre of Accessible Environment σε συνεργασία με το Access Lab, ένα πειραματικό εργαστήριο ιδεών σχετικά με την πολυμορφία, την αναπηρία και το δομημένο περιβάλλον.

H Jane Rendell είναι αρχιτέκτων, ιστορικός αρχιτεκτονικής, κριτικός τέχνης και συγγραφέας. Είναι καθηγήτρια αρχιτεκτονικής και τέχνης (2007-) και διευθύντρια μεταπτυχιακών σπουδών (2004-) στην Αρχιτεκτονική Σχολή Bartlett του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.